Vendosje ne biznes

Vendosje ne biznes

1. Kapitulli –I- 1.RENDESIA DHE DOMOSDOSHMERIA E MENAXHERIT Te gjitha organizatat, pa marre parasyshe nese jane te vogla apo te medha,private apo publike,profitabile apo jo,pavaresisht edhe nga fusha ku veprojne,ne aktivitetin e tyre kane neovoje per tu menaxhuar. Detyre primare e menaxhereve ne boten e biznesit eshte te pranojne rrezikun dhe te marrin vendime,ne nje mjedis dinamik, te veprojne si novatore ne prezentimin dhe futjen e produkteve apo sherbimeve te reja,te teknologjise etj.Gjithashtu te perdore forma adekuate per te perballuar konkurrencen dhe per te qene me i suksesshem. 2. Kuptimi i menaxhmentit Ne kuptimin e plote, menaxhmentin si proces mund ta definojme si teresi aktivitetesh qe realizohen nepermes disa funksioneve,me qellim qe ne menyre efikase te siguroje, te shperndaje dhe te shfrytezoje potencialin njerezor dhe resurset fizike,per te arritur ndonje qellim. Menaxhmenti konsiderohet si “arritje e qellimeve”,qe nenkupton gjithsesi kompleks te aktiviteteve te nderlikuara dhe te detajuara nga arritja e qellimeve, ndersa vendosja do te konsiderohet si mjet kryesor ne arritjen a atyre qellimeve. --BAZAT E VENDOSJES AFARISTE Raporti ndermjet qeverisjes, udheheqjes, menaxhmentit dhe vendosjes Qe te mund te merremi me vendosjen ne pergjithsi dhe me vendosjen afariste ne veqanti, eshte e nevojshme te percaktohen, respektivisht te sqarohen raportet ndermjet: a)qeverisjes dhe vendosjes, b)udheheqjes dhe vendosjes, dhe c)menaxhmentitdhe vendosjes . Raporti ndermjet qeverisjes dhe vendosjes Raporti ndermjet qeverisjes dhe vendosjes me se miri do ta shqyrtojn me ane te perkufizimeve te ndryshme te vendosjes, te cilat perndryshe bazohen ne qeverisje. Te gjitha perkufizimet e vendosjes ne raport me qeverisjen mund te klasifikohen ne dy grupe kryesore: 1.Ne perkufizimet, te cilat i japin nje grup i madh i autoreve, te cilat i barazojn nocionet e qeverisjes dhe vendosjes, dhe 2. Ne perkufizimet e grupit te dyte te vogel te autoreve, te cilet mendojn se eshte i padrejt barazimi i nocioneve, siq jane qeverisja dhe vendosja. Teoricienti i njohur i organizimit, e ne veqanti i teorise se vendosjes, nobelisti H.A.Simon e perdor termin vendosje si sinonim per qeverisje. Grupi tjeter i autoreve mendojn se eshte gabim barazimi i vendosjes me qeverisjen. Duke pasur parasysh tere ate qe e theksuam me larte, mendojm se eshte me e drejte te pranohet mendimi i atyre autoreve, te cilet e barazojn vendosjen me funkcionin e qeverisjes.

2. Raporti ndermjet udheheqjes dhe vendosjesKur flitet mbi raportin ndermjet udheheqjes dhe vendosjes, atehere duhet theksuar dyfakte:1. se funkcioni i qeverisjes eshte funkcion i prones, qe do te thote bazohet ne tedrejten e prones mbi mjetet e prodhimit, ku ne te vertet pronari i kapitalit eshte bartesi funkcionit te qeverisjes,2. se udheheqja eshte funkcion, i cili del a buron nga pozita ne procesin e punes, kunumri me i madh i te punesuarve i kryen punet ekzekutive, kurse numri me i vogel ityre i kryen punet e planifikimit, organizimit, drejtimit dhe kontrollit – pra punetudheheqese. Se cila do te jet ne kompetence te udheheqjes se ndermarrjes varet ngashume faktore, sic jan: madhesia e ndermarrjes, rendesia e vendimeve individuale,niveli i vendosjes, shkalla e rrezikut gjat vendosjes, aftesia e udheheqesit per marrjete vendimeve afariste,etj.Raporti ndermjet menaxhmentit dhe vendosjes Raporti ndermjet menaxhmentit dhe vendosjes eshte i njejt si dhe raporti ndermjetudheheqjes dhe vendosjes, natyrisht ketu kemi te bejm me vendime menaxherike.Kete e theksojn, sepse menaxhmenti si nocion, qe eshte veshtir te perkthehet negjuhen shqipe, per nga etimologjia e vet me i afert eshte me udheheqjen, sepse folje“manage”, e ka prejardhjen nga fjala latine “manus”, qe do te thote dore.5.NOCIONI DHE PERKUFIZIMET E VENDOSJES DHE VENDIMEVE Vendosja eshte e vjeter sa edhe vet njerezimi. Njerzit gjithmon kan sjell a kan marrevendime, sepse vendosja ne te vertet eshte pjese perberese e jetes se perditshme tenjerezve. Aftesia e marrjes se vendimeve eshte shkathesi, e cila persoset me kohegjate pervojes. Njeriu cdo dite sjell disa vendime te ndryshme. Per disa vendos shumelehte, por ato jane vendime rutinore te perditshme. Per dallim nga vendimet qemerren ne jeten private, siq thame ne baze te intuites, vendimet qe merren ne jetenafariste nuk mund te bazohen vetem ne intuite, sepse varesisht nga niveli, ato prekininteresat e nje numri me te madh ose me te vogel njerezish.5.2.PERKUFIZIMI I VENDOSJES H.Koontz dhe H.Weihrish, vendosja eshte zgjedhja e metodes respektivisht menyresse veprimit ndermjet disa alternativave.Lidhur me kete eshte edhe dhenia e pergjigjjeve ne pytjet vijuese, si:a)ku vendose (vendi i vendosjes), b)koha e vendosjes, c)menyra e vendosjes dhed)kush vendos.Grupi tjeter i autoreve vendosjen e perkufizon si proces i krijimit dhe i vlersimit tealternativave si dhe qeshtje te zgjidhjes se alternativave me te pershtatshme.Sipas R.L.Daftt-it, vendosja perkufizohet si proces i identifikimit te problemit dhe siproces i zgjidhjes se problemit.Sipas Baraqkait vendosja perkufizohet si proces i krijimit te vendimeve, i ciliperbehet nga tri pergjigjje ne tri qeshtje kryesore: 1)Cili eshte problemi, i cili duhet te zgjidhet? 2)Cilet akcione ose zgjidhje i kemi ne dispozicion? 3)Cila zgjidhje e problemit eshte me e mira?

3. 5.3.VENDOSJA AFARISTE Cdo vendosje jashte fushes se jetes private e quajm vendosje afariste. Pra, cdovendosje ne ndermarrje, ne organizatat dhe ne institucionet e ndryshme vlersohet sivendosje afariste.Dallimi midis vendosjes ne sferen private dhe asaj ne sferen afariste qendron ne ate sekush eshte subjekt qe sjell vendime, a eshte njeriu si person privat apo si personjuridik. Gjithashtu ekziston dallimi edhe nga aspekti i numrit te personave te cilet iprek vendimi. Ne jeten private vendimi i prek drejteperdrejt marresin e vendimit osefamiljen e ngushte apo te gjere te tij. Mirpo te vendimet afariste pasojat mund te jeneshume me te medha dhe vlejn per nje numer me te madh te te punesuarve, varesishtnga niveli i vendosjes ato perfshijn tere ndermarrjen apo edhe me gjere.5.4.KARAKTERISTIKAT E PERGJITHSHME TE VENDIMIT Qellimi i sjelljes se vendimit eshte sistemi te vihet ne gjendjen e deshiruar. Edhe pseegzistojn perkufizime te ndryshme te vendimit, sa i takon vendimeve afariste, ato janete ngjajshme ose identike. Keshtu, S.boroviq thote: vendimi paraqet zgjedhjen enjeres prej me shume mundesive, duke tentuar qe ajo te jete zgjidhje optimale. Sipastij vendimi eshte ndonje akcion specifik i zgjedhur nga disa akcione disponuese. Pamarre parasysh menyren e vendosjes, cdo vendim ka disa karakteristika te veta tepergjithshme qe lidhen per problemin e shqyrtuar te vednosjes, te cilat jane:•Rendesia e vendimit, •Koha dhe shpenzimet, • Shkalla e nderlikushmeris, etj.Secili vendim per ta realizuar qellimin e vet duhet te jete: ne kohen e duhur, ipershtatshem, i qarte, real dhe i realizushem.5.5.LLOJET E VENDIMEVEVendimet mund te sistemohen sipas atributeve te ndryshme, te cilat dominojn nekushtet e dhena. Klasifikimet me te shpeshta te vendimeve behen ne baze te: nivelitdhe nderlikueshmeris, resurseve kufizuese, shpenzimeve, qellimeve dhe detyrave,subjeketeve ne vendosje, kushteve etj.Keshtu p.sh H.Simon, dallon dy lloje te vendimeve:•Vendimet e programuara dhe •Vendimet e paprogramuara .5.5.1.Vendimet e programuara sherbejn per zgjidhjen e problemeve rutinore dhebazohen ne kriteret e caktuara te vendosjes.Karakteristika kryesore te vendosjes se programuar jane: strukturimi i mire iproblemeve qe duhet te zgjithen, kriteret e qarta per zbatimin e vendosjes,percaketimi i lehte i alternativave per zgjidhjen e problemeve, ekzistimi i siguriserelative gjate zgjithjes se alternatives.5.5.2.Vandimet e paprogramuara perdoren per zgjidhjen e problemeve te reja,respektivisht per problemet te cilat nuk perseriten.Karakteristikat e vendosjes se paprogramuar ,sipas R.L.Daftit,jane: strukturimi idobet i problemeve per te cilat vendoset, perdorimi vetem ne situata tejashtezakonshme, perdorimi ne situata qe nuk perseriten dhe gjenerimi i numrit tevogel te alternativave.

4. Sipas Marit, dhe shume autoreve te tjere vendimet mund te jene: -strategjike, -taktikedhe -operative.Vndimet strategjike jane vendime me te rendesishme ne ndermarrje. Me ane te tyrecaktohet strategjia e ndermarrjes, si dhe qellimet e ndermarrjes ne te ardhmen. Ketovendime i sjell organi afarist me i larte i ndermarrjes. Vendimet strategjike paraqesinkornizen brenda te ciles duhet te levizin vendimet taktike.Vendimet taktike sigurojn realizimin e vendimeve strategjike. Me ane te vendimevetaktike behet operacionalizimi i vendimeve strategjike. Kriter kryesor i vlersimit tetyre eshte efikasiteti i ndermarrjes. Ne shumicen e rasteve keto vendime i sjell niveli imesem udheheqes dhe ato kane te bejne me qendrat kryesore administrative nendermarrje.Vendimet operative sigurojn realizimin e vendimeve taktike. Ato jane karakteristikeper nivelet e uleta te menaxhmentit, kurse ne disa raste i sjellin edhe nivelet e larta temenaxhmentit. Te gjithe i permendin vendimet individuale, grupore dhe kolektive. -Vendimet individuale jane ato vendime te cilat i sjellin individet ne vendet e tyre tepunes. Keto vendime dallohen per nga rendesia dhe varesia e vendit te punes, qe e kaindividi ne ndermarrje ku punon. -Vendimet grupore, i sjell grupi i njerezve qe punojn ne ndermarrje per zgjedhjen endonj problemi dhe ato bejn pjese ne vendime shume te rendesishme. - -Vendimet kolektive jane vendime te organit me te larte qeverises te ndermarrjes, qei bie kuvendi i aksionareve.Te gjitha vendimet varesisht nga niveli i vendosjes, mund ti klasifikojm ne:-Vendime te nivelit me te larte menaxherik, (vendime strategjike)-Vendime te nivelit te mesem menaxherik dhe ( vendime taktike)-Vendime te nivelit te ulet menaxherik. (vendime operative).

5. 5.6.LIDHMERIA RECIPROKE E VENDIMEVELidhemria reciproke e vendimeve mund te jene: -horizontale dhe -vertikaleMe lidhmerin horizontale - nenkuptojme vendimet, te cilat sillen ne te njejtin nivelmenaxherik dhe qe jane te kushtezuara ne mes veti. Psh vendimi mbi rritjen eprodhimetaris, i cili ka ndikim edhe ne vendimet mbi furnizimin, si dhe ne vendimetmbi shitjen.Me lidhmerin vertikale - te vendimeve nenkuptojm vendimet qe merren ne nivelin elarte ose te ulet menaxherik. Kjo do te thote se qdo vendim i nivelit te lartemenaxherik paraqet kornize per marrjen e vendimit ne nivelin e ulet menaxherik.6. TEORIA E VENDOSJES6.1.Karakteri interdisiplinar i teorise se vendosjesMe vendosje,perveç ekonomise dhe matematikes,fillojne te merren edhe shkencattjera (shkencat bihevioristike) si:statistika,psikologjia,sociologjia,teoriaorganizative,filozofia dhe shkencat tjera6.2.NDARJA THEMELORE E TEORISE SE VENDOSJESKa autore qe propozojn aplikimin e ndarjes se tret te teoris se vendosjes d.m.thndarjen ne teorine normative, deskriptive dhe preskriptive.6.2.1.oTeoria normative e vendosjes - fillimisht bazohet ne ekonomi, ne matematikedhe ne statistike. Ajo duhet te merret me konstatimin si duhet te mendoje dhe teveproi personi ideal dhe superracional.o Teoria preskriptive - tenton te pergjigjet ne keto qeshtje: Qka duhet te bejeindividi per permirsimin e zgjedhjeve te veta. Ne cilen menyre do te kshillohennjerezit e ndryshem me karakteristika te ndryshme psikike emotive me aftesi dhesynime te ndryshme.6.2.2.o Teoria deskriptive - tenton te pergjigjet ne qeshtje siq jane: Si mendojnrealisht dhe si veprojn a sillen njerezit? Si e perceptojn pasigurin, si mesojn dhe si iapershtasin asaj sjelljet e veta? Si i zgjidhin konfliktet e veta interne? 6.3.3.MODELI ORGANIZATIV APO BIHEVIORISTIK I VENDOSJES Modelin organizativ apo bihevioristik te vendosjes e kane formuluar R.M.Cyert dheJ.March, duke dashur te kontribojne ne disciplinat bihevioristike dhe ne analizatkuantitative, si dhe duke krijuar nje teori me te plote dhe me reale, pra teorindeskriptive te vendosjes afariste.Karakteristikat e modelit organizativ:-qellimet e shumefishta dhe te natyrshme – pra qellimet e nivelit te pranushem,-shqyrtimi sekuencional i alternativave – aproksimativ,-shmangia nga pasigurite, duke respektuar proceduren e zakonshme dhe politiken ereagimit ne lidhje te terthorte ne vend te parashikimit te mjedisit (rrethines) -nemarrjen dhe implementimin e zgjedhjes se organizimit, shfrytezohen proceduratstandarde operative.

6. 6.3.4.PROCESI I MODELIT TE VENDOSJES Fazat e procesit te vendosjes jane: 1.identifikimi i problemit, 2.definimi i qellimeve ne zgjedhjen e problemeve, 3.mbledhja e te dhenave, 4.formulimi i modelit te problemit 5.definimi i alternativave qe do te vlersohen 6.vlersimi i alternativave 7.zgjidhja 8.implementimi 9.kontrolla e implementimit.............................................................................................................................................................................. KAPITULLI-II- 1.NATYRA E PROCESIT TE VENDOSJES Vendosja eshte proces i perhershem si ne jeten private, ashtu edhe ne vendosjen afariste. Numri me i madh i vendimeve afariste kerkon nga marresi i tyre shume kohe, shume pergaditje dhe dituri per dallim nga vendimet e jetes se perditshme, te cilat merren spontanisht. Gjate vendosjes afariste hasim ne dy menyra ekstreme te sjelljes se menaxhereve ne procesin e vendosjes. Nje numer i menaxhereve sillet ne menyre te lehte dhe siperfaqesore, te cilet ne te vertete nuk e verejn problemin dhe fare nuk jan te vetdijshem per rendesin e problemit. Menaxheret e till vendosin shume lehte, sepse nuk jan te vetedijshem per pasojat e marrjes se vendimit te gabuar. Grupi i dyte i menaxhereve vendimet i merr ngadal dhe me kujdes dhe gjithmon shkon ne te sigurte, duke i hulumtuar te gjitha alternativat e mundshme. Pa marre parasysh se nje menyre e tille e vendosjes ne disa raste eshte e deshirushme dhe e mire, nuk duhet te behet rregulle perhereshme e vendosjes bashkekohore. 2.FAZAT E PROCESIT TE VENDOSJES Te gjithe ata autore te ndryshem, qe japin pikepamjet e veta per numrin e fazave te procesit te vendosjes, mund t`i klasifikojme ne dy grupe: 1.Grupin e pare e perbejn autoret per te cilet procesi i vendosjes perfundon me marrjen e vendimit, me kete praktikisht tregojne se procesi i vendosjes ka numer te vogel te fazave. 2. Grupin e dyte e perbejn autoret, te cilet procesin e vendosjes e shikojn me gjersisht, qe do te thote se vendimin e percjellin edhe pas vendosjes, respektivisht edhe ne fazen e implementimit dhe te kontrollit. 2.1.FAZAT E VENDOSJES NE KUPTIM TE NGUSHT Nese vendosja ne kuptim te ngushte kuptoheet si proces i cili perfundon me fazen e marrjes se vendimit, atehere ajo perbehet nga dy faza kryesore: a)faza e pergaditjes se vendimit dhe b)faza e marrjes se vendimit. H.Simon thekson tri faza te procesit te vendosjes: e informimit, e projektimit dhe e zgjedhjes.

7. H.Koontz dhe H.Weitrish ne procesin e vendosjes numerojn kater faza: 1.supozimet nisese, 2.identifikimin e dalternativave, 3.evoluimin e alternativave 4.zgjedhjen e alternativave. Tri fazat e para bejne pjese ne fazen e pergaditjes se vendimit, kurse faza e fundit paraqet fazen e marrjes se vendimit. 2.2.Fazat e procesit te vendosjes ne kuptime te gjere Meqe ne proces te vendosjes ne kuptim te gjere nenkuptohet edhe interesimi i marresit te vendimit edhe ne fazen e implementimit dhe te kontrollit, edhe ketu autoret e ndryshme mund te klasifikohen ne dy grupe. ----Ne nengrupin e pare bejne pjese autoret te cilet i shkoqisin tri faza kryesore te procesit te vendosjes, siq jane: 1.pergaditja e vendimit 2.marrja e vendimit dhe 3.realizimi i vendimit. ----Ne nengrupin e dyte bejne pjese autoret, te cilet numerojn kater faza kryesore te procesit te vendosjes, te cilat jane: 1.pergaditja e vendimit 2.marrja e vendimit 3.realizimi i vendimit dhe 4.kontrolli. Te keta autore, dy fazat e para paraqesin fazen e pergaditjes, faza e trete paraqet marrjen e vendimit, kurse faza e katerte paraqet realizimin. Formulimi i problemit perbehet nga keto elemente: a)periudha e orientimit, b)definimi i komponenteve te problemit, c)krijimi i modelit gjegjes, d)kerkimi i zgjidhjes optimale, e)zbatimi i zgjidhjesP.Drucker i numeron keto faza te procesit te vendosjes: 1)perkufizimi i problemit, 2)analizen e problemit 3)zgjedhjet alternative 4)seleksionimi i zgjedhjes me te mire, 5)shendrimi i vendimit ne akcion. Te ky autore tri fazat e para mund t`i llogarisim si faze e pergaditjes se vendimit, te katerten si faze te marrjes se vendimit, kurse fazen e peste si faze te realizimit te vendimit. R.Kreitner numeron kater faza te procesit te vendosjes: inicimi i problemit, gjenerimi i zgjidhjeve alternative, seleksionimi i zgjithjeve, implementimi i zgjithjes. D. Hellriegel dhe J.Slucun numerojne kato faze te procesit te vendosjes: ekzistimin dhe diagnozen e problemit, parashtrimin e qellimeve, kerkimin e zgjidhjeve alternative, krahasimin e zgjithjeve alternative, seleksionimin ndermjet zgjithjeve alternative, implementimin e zgjithjes alternative, percjelljen dhe kontrollin. à Prandaj mund te thuhet se cdo proces i vendosjes perbehet nga kater faza kryesore, te cilat jane: 1.pergaditja e problemit 2.marrja e vendimit 3.realizimi (ekzekutimi) dhe 4.kontrolli i vendimit te realizuar. 2.2.1. Identifikimi i problemit Hapi i pare ne procesin e marrjes se vendimeve eshte identifikimi i problemit.Ne kete faze te vendosjes menaxheriale behet definimi i diagnozes se gjendjes afariste ekzistuese ne raport me gjendjen e deshiruar. -Formulimi i nej ideje te re krative eshte procesi plotesisht i ri, i cili perbehet nga disa faza: njohja e problemit, mbledhja te te dhenave, inkubacioni dhe verifikimi.

8. 3.FAKTORET E VENDOSJES Faktoret e vendosjes jane:1)Kufizimet ne vendosje, 2)Rrethina e vendosjes, 3)Menyra e vendosjes dhekushtet ne te cilat vendoset,4)Raportet e ndersjella te vendimeve te ndryshme, 5)Aftesia personale e menaxheritper vendosje dhe6)Faktoret subjektiv te vendosjes.3.1.KUFIZIMET NE VENDOSJENe fillim te cdo vendimi marresi i vendimit ballafaqohet me kufizime te ndryshme nevendosje. Nder kufizimet ma te rendesishme ne vendosje numerojme: mjetet,informacionet dhe kohen.Nese mjetet disponibile jane ne mosperputhje me deshirat e ndermarrjes, marresi ivendimeve gjate vendosjes do te zgjidhe prioritetet, pasi qe te gjitha problemet nukmund ti zgjidh per shkak te mungeses se mjetetve.Ceshtja kryesore e marresit te vendimeve eshte qe te percaktoj sasine einformacioneve te nevojshme, vleren e tyre dhe cmimin e tyre. Egzistojn tri mundesite raporteve ndermjet vleres qe marresi i vendimeve i ka nga informacionet plotesuesedhe cmimit te tyre. Ato raporte mund te jene: lineare, progresive degresive.Koha eshte nje faktor shum specifik, i cili ndikon ne vendosje. Nese marresi ivendimit nuk i permbahet kohes, a momentit se kur duhet te merret vendimi, vendosjane shumicen e rasteve behet e panevojshme.Egzistoj tri arsye qe duhet ti kushtojm nje vemendje te madhe kohes si faktorekufizues. Se pari, disa vendime duhet t`i marrin me kohe, nese jane te lidhur perkufizimet kohore natyrore, si ne bujqesi etj. Se dyti, se ne disa raste duhet te merrenvendimi menjehere dhe papritmas, qe do te thote ne munges te kohes, sepse nuk kemikohe per mbledhjen e informacioneve plotesuese. Se treti, nese vendimin nuk emarrim me kohe, informacionet vjeterohen dhe faktikisht vendimi i marre ne baze teinformacioneve te vjeteruara nuk ka kurefar lidhje me problemin e meparshem.3.2.RRETHINA NE TE CILEN VENDOSET Vendosja ne ndermarrje eshte nen ndikim te madh te rrethines. Me rrethine tendermarrjes nenkuptojm teresine e te gjithe faktoreve te jashtem te ndermarrjes.Vendosja afariste ne kushtet stabile te rrethines dallohet nga vendosja ne kushtetjostabile te rrethines. Varesisht nga rrethina stabile ose jostabile varen edhe prioritetetne vendosje. Ne rrethinen stabile vendimet merren me nje shkalle me te vogel terrezikut dhe paqartesise dhe e kunderta ne rrethinen jostabile ekziston nje shkalle elarte e rrezikut dhe e paqartesise se rezultateve te pritura.Faktoret qe ndikojne ne aktivitetet e biznesit te ndermarrjes dhe ne vete procesin evendosjes mund t;i kategorizojme ne dy grupe: makrofaktoret e mjedisit te jashtemdhe mikrofaktoret e mjedisit te jashtem.

9. 3.2.1.Makrofaktoret e mjedisit te jashtem-Makromjedisi Ketu bejne pjese: faktoret ekonomike (rritja e ekonomise, perqindja e interesit te ulet, inflacioni I ulet, inflacioni I larte dhe papunesia), teknologjike, politike, social dhe nderkombetar. 3.2.2.Mikrofaktoret e mjedisit te jashtem-Mikromjedisi Ketu bejne pjese: klientet, konkurrentet, furnitoret, punojesit, partnered, sindikatat, rregullatoret. 3.3.TEKNOLOGJIA DHE METODAT E VENDOSJES Teknologjia e vendosjes duhet te jete sa me e shkurter dhe sa me e thjeshte,ne menyre qe vendimi te mund te mirret ne nje afat sa me te shkurter.Ne zgjatjen e procesit te vendosjes ndikojne: llojet e vendimeve, marresi i vendimeve si dhe niveline te cilenmerret vendimi. Ne teknologjine e vendosjes ndikon edhe dija dhe aftesia e marresit te vendimeve pr edhe koha qe i qendron ne dispozicion.Kapitulli –IV- MENYRAT E VENDOSJES Kur flasim per menyren e vendosjes, atehere mendojm per dy aspekte te vendosjes dhe ate: per problemet per te cilat vendoset dhe per subjektet e vendosjes. Sa i takon aspektit te pare mund te flasim per vendosjen e programuar dhe te paprogramuar. Kurse persa i perket asaj se kush vendos, ateher flasim per vendosjen individuale dhe ate grupore. Nga aspekti i menyres se vendosjes duhet gjithashtu te dallojm vendosjen intuitive, vendosjen ne baze te gjykuarit dhe vendosjen racionale. VENDOSJA E PROGRAMUAR Vendosja e programuar perdoret per zgjidhjen e problemeve rutinore. Te kjo menyre e vendosjes marresi i vendimit ballafaqohet me problemet e perditeshme rutinore dhe me problemet te cilat perseriten. Pra, vendosja e programuar perdoret per problemet, te cilat marresi i vendimit i jane te njohura dhe te qarta dhe ajo zhvillohet ne kushtet e sigurta. Karakteristikat kryesore te vendosjes se programuar jane: 1.strukturimi i mire i problemeve qe duhet te zgjidhen 2.kriteret e qarta per zbatimin e vendosjes, 3.percaktimi i lehte i alternativave per zgjidhjen e problemit, 4.egzistimi i sigurise relative gjate zgjedhjes se alternativave.VENDOSJA E PAPROGRAMUAR Vendosja e paprogramuar perdoret per zgjidhjene problemeve te pastrukturuara, te reja dhe dobet te definuara, te cilat nuk perseriten. Ketu nuk ka qasje te njohura gjate vendosjes, por secila situate eshte e re dhe ajo duhet te zgjidhet individualisht. Karakteristikat e vendosjes se paprogramuar sipas R.Daftit jane: 1.strukturimi i dobet i problemeve per te cilat vendoset, 2.perdorimi vetem ne situata te jashtezakonshme, 3.perdorimi ne situata qe nuk perseriten dhe 4.gjenerimi i numrit te vogel te alternativave.

10. 1.VENDOSJA INDIVIDUALE DHE GRUPOREMenyra e sjelljes se vendimit varet nga lloji i vendimit, varesisht nga ajo se a kemi tebejme me vendime strategjike, taktike, operative ose rutinore. Sipas rregullitvendimet operative dhe rutinore jane individuale, kurse ato strategjike dhe taktikeshpesh jane grupore. Sipas rregullit per problemet e thjeshta vendosja do te jetindividuale, kurse per problemet e nderlikuara kryesisht zgjidhen permes vendosjesgrupore.Se cila nga menyrat do te perdoret ne praktik varet nga: -nga lloji i vendimit i cili merret, -nga dija dhe aftesia e marresit te vendimit, -nga koha qe ka ne dispozicion, dhe - nga lloji i procesit te vendosjes. 2.VENDOSJA INDIVIDUALEVendosja individuale eshte njera nga dy metodat kryesore te vendosjes, nese merretparasysh numri i pjesmarresve ne procesin e marrjes se vendimeve. Pra, dallimikryesor kryesor ne mes te vendosjes individuale dhe asaj grupore eshte numri ipjesmarresve ne vendosje. Nga ky dallim dalin edhe ndryshime te tjera, siq jane:menyra e vendosjes dhe koha e zgjatjes se vendosjes.Vendosja individuale, e shikuar nga aspekti i individit, mund te jete: e shpejtedhe e ngadalshme.Nese vendosjen individuale e shikojme nga aspekti i menaxherit qe vendos, ajomund te pershkruhet si: a) Qasja racionale dhe b) Perspektive racionale e kufizuar.à Varesishte nga rreziku marresit e vendimeve mund te klasifikohen ne tri grupe,siq jane: -ne ata qe u ikin problemeve, -ne ata qe i zgjidhin problemet dhe -ne ata qe ihulumtojn problemet .Te paret, ata qe u ikin problemit, duke marre parasysh se nuk deshirojne rreziqe,gjithmone e zgjidhin alternativen me pasoja te njohura. Te dytet, ata qe i zgjidhinproblemet, kan nje tolerim mesatar ndaj rrezikut, qe do te thote se kur ballafaqohenme problemin, mundohen ta zgjidhin. Ne grupin e trete, ata qe i hulumtojn problemetjane ata persona te te cilat rreziku gjate vendosjes paraqet nxitje dhe kenaqesin e gjejngjate vendosjes ne kushtet e paqartesis.Perparsit me te medha te vendosjes individuale jane:a)vendosja individuale eshte proces me i shpejte ne krahasim me vendosjen grupore,b)se te disa vendime te rendesishme individuale preferohet mendimi i nje personi, inje profesionisti i cili eshte me meritori per vendosjen mbi disa probleme,c)te vendosja individuale i ikim problemeve te vendosjes grupore, siq eshte mendimigrupor i cili e ngadalson vendosjen. E meta kryesore e vendosjes individuale qendron ne ate se individi i shqyrton njenumer me te vogel te alternativave per zgjidhjen e problemit ne krahasim mevendosjen grupore, e cila jep nje numer me te madhe te alternativave.

11. 3.VENDOSJA GRUPOREVendosja grupore paraqet menyren e vendosjes afariste, ku vendimet i marrin njegrup i caktuar i njerezve. Baze per formimin e grupit mund te jete pronesia,funksionet menaxherike, puna e perbashket ne ndonje veprimtari, etj. Per shkak teangazhimit te nje numri me te madhe te njerezve te ndermarrjes ne vendosje,vendosja grupore sipas rregullit, zgjate me teper se sa vendosja individuale.Sipas Lye, ekzistojne pese arsye kryesore pse vendimet duhet te merren ne grup, atojane: legjitimiteti, kualiteti i vendimit, nevoja per vendime inovative, informacionet,morali.Mirepo, ka disa situata te caktuara, ne te cilat marrja e vendimeve do te ishte me semiri t’i lihet individit, e ketojane: presioni i kohes mud te beje marrjen e vendimevne grup si menyre joadekuate te vendosjes, dija unike( kur vendosja bazohet nedijenunike qe posedon nje individ,atehere vendosja grupore eshte jorelevante),konfidencialiteti dhe pergjegjesia(eshte me e madhe te vendosja individuale).4.GRUPET DHE SJELLJET NE GRUPGrupi definohet si nje grumbull i njerezve te cilet ndajne se bashku: anetaresimin edefinuar, vetedijesimin per grupin, ndjenjen per ndarje te qellimeve te perbashketa,ndervaresine, interaksionin dhe aftesine per te vepruar ne menyre unitare.Schein thote: Çdo numer i njerezve te cilet a)kane interksion ndermjet veti, b0 janepsikologjisht te vetedijshem per njeri-tjetrin dhe c) e perceptojne vetveten te jenegrup.4.2.KARAKTERISTIKAT E GRUPEVEKarakteristika kryesore e vendosjes grupore eshte se vendimet i marrin dy ose meshume persona.Karakteristikat e grupit jane:1.se ata i lidh interesi i perbashket,2.se anetaret e grupit duhet te komunikojn ne mes veti,3.se anetaret e grupit i ndajn rolet ndermjet vete per realizimin e qellimeve te grupit,4.se secili grup sipas rregullit eshte nengrup i ndonje grupi me te madh, kurse mundt`i kete edhe nengrupet e veta,5.se anetaret e grupit duhet t`u permbahen normave te percaktuara te sjelljeve negrup.Se a do te jete vendosja grupore me e shpejte ose me e ngadalshme sesa ajoindividuale varet nga dija dhe aftesia e anetareve te grupit, si dhe nga ajo se a janedijet e tyre komplementare, konkurruese ose homogjene.4.4. Komunikimi ne grup – Modelete e komunikimitGjenden pese lloje kryesore te rrjeteve komunikuese,ato jane:1.Rrjeti komunikues me orientim nga qendra(mekanik)2.Rrjeti komunikues qarkor(rrethor)3.Rrjeti komunikues i nderlidhur teresisht(comcon)4.Rrjeti komunikues Y5.Rrjeti komunikues vargor(zingjiror).

12. 5.PROBLEMET E VENDOSJES GRUPORE Ne vendosjen grupore ka shume probleme, por tri mund te ndahen si me kryesoret, te cilat jane: 1.Polarizimi ne mes te anetareve te grupit, 2.Mendimi grupor, dhe 3.Participimi ne procesin e vendosjes.5.1.Deri te polarizimi i anetareve te grupit me se shpeshti mund te vij: - nese me mendimin e njerit anetare te grupit pajtohen edhe anetaret e tjere te grupit, atehere ai insiston edhe me teper ne mendimin e tij, pamarre parasysh a eshte i drejt apo jo. - nese ne grup ka anetar, te cilet nuk kan mendim te qarte te vetin, kurse dikush tjeter mendimin e vet e arsyton ne menyre shume sugjestive dhe bindese, atehere shpesh te tjeret i bashkangjiten, - nese ndonj person i afte pasivizohet per shkak te motivimit te dobet, duke ditur se grupi mban pergjegjesin pa marre parasysh se ai ndryshe do ta zgjidhte problemin. 5.2.Deri te mendimi grupor arrihet per shkak te vet menyres se mendimit te anetareve te grupit, si dhe per shkak te lidhmeris reciproke te anetareve te grupit. 5.3. Participimi i punetoreve ne vendosje shkakton zgjatjen e procesit te vendosjes. Shkalla e participimit te punetoreve ne vendosje varet nga ajo se menaxheri a udheheq ne stil demokratik apo autokratik te vendosjes6.TEKNIKAT E VENDOSJES GRUPORENga nje numer i madh i teknikave te vendosjes grupore me te njohurat jane: 1)Stuhia e truve – Brainstorming 2)Teknika nominale grupore dhe 3)Teknika Delfi 6.1.Brainstormingu – paraqet metode te vendosjes, e cila bazohet ne diskutimin intenziv, respektivishte ne diskutime ne mes te anetareve te grupit. Keshtu, secili anetare i grupit ofron zgjidhje alternative te problemit pa marre parasysh se a jane ato reale. Kjo teknik mund te perdoret ne te gjitha fazat e procesit te vendosjes, kurse me e deshirushme eshte ne fazen e dhenies se ideve per zgjidhjen e problemit. 6.2.Teknika nominale grupore – kjo teknik e vendosjes ne krahasim me Brainstormingun i ka perparsit e veta, sepse mund te perdoret ne te gjitha fazat e procesit te vendosjes. Emertimin nominale e ka marre nga arsyja e thjeshte se anetaret e grupit veprojn ne menyre te pavarur, gje qe ne disa raste nuk ka nevoj as te jen ne vend te njejte kurse grupet formohen ne baze te emrave. 6.3.Teknika Delfi – metoda Delfi eshte kryesorja dhe me e rendesishmja nga metodat intuitive. Kjo metode per here te pare eshte perdorur ne Rand Corporation ne SHBA me qellim te parashikimit te ndikimit te energjis nukleare ne SHBA.Vendosja permes metodes Delfi zhvillohet ne kete menyre: •Ai i cili e realizon hulumtimin percakton grupin e eksperteve nga fusha te ndryshme shkencore, •Formulohen pytesori ne te cilin parashtrohen pytje te rendesishme per marresin e vendimeve, •Ne fazen e trete ekspertet e mbushin pytesorin dhe e kthejne ne adrese te organizatorit te hulumtuesit, •Ne fazen e katerte behet perpunimi i pytesoreve te arritur dhe rezultatet me pytesore te rinj u dergohen perseri eksperteve, •Ne fazen e peste ekspertet perseri pergjigjen ne pytesore. Kjo vazhdon keshtu deri sa te arrihet konsensusi.

13. 7.METODAT E VENDOSJES GRUPORE jane: -Marrja e vendimeve nga autoriteti pa diskutim grupor -Marrja e vendimeve nga eksperti -Vendosja duke u bazuar ne mesataren e opinioneve individuale -Marrja e vendimeve nga autoriteti pas diskutimit grupor -Marrja e vendimeve nga nje pjese e vogel e grupit -Marrja e vendimeve me votim te shumices -Marrja e vendimeve me konsensus.8.VENDOSJA INTUITIVE Vendosja intuitive eshte marrje e vendimeve ne baze te intuites ose ndjenjave te marresit te vendimeve. Marresi i vendimeve, i cili merr vendime ne kete menyre, ne shumicen e rasteve nuk ka mundesi te shpjegoi se pse gjate vendosjes ka vepruar ashtu siq ka vepruar. Marresi i vendimeve ne menyre te thjeshte dhe ne baze te ndjenjave zgjedh alternativen per te cilen mendon se eshte e vertet. Nese numri i alternativave eshte i vogel per marresin e vendimit eshte me e lehte vendosja, dhe e kunderta, nese eshte numri me i madhe i alternativave, vendosja eshte me e rend dhe probabiliteti se do te zgjidh alternativen e veretet eshte me i vogel. Vendosja intuitive shfrytezohet ne te gjitha fazat e procesit te vendosjes, e ne vecanti ne fazen e identifikimit te problemit, si edhe ne fazen e vendosjes mbi menyren e zgjidhjes se problemit. 8.1.VENDOSJA NE BAZE TE GJYKIMEVE Kjo menyre e vendosjes shfrytezohet ne situatat qe perseriten, domethen ne vendosjen e programuar. Kjo vendosje bazohet ne pervojen dhe dijen per situata te njejta ose te ngjashme. Kjo vendosje eshte shume e ngjashme me ate intuitive. Kjo menyre e marrjes se vendimit varet se a do te merret vendimi i perseritur ne kushte te njejta apo perafersisht te njejta. Vendosja ne baze te gjykimeve eshte njera nga menyrat me te shpeshta te vendosjes qe e perdorin menaxheret dhe bazohet ne pervojen e tyre. Kjo vendosje ka perparesi te madhe, sepse vendosja realizohet shpejt dhe lire.8.2.VENDOSJA RACIONALE Vendosja racionale, per dallim nga menyrat e meparshme te vendosjes, bazohet ne qasjen analitike, e cila perbehet nga disa faza. Kjo vendosje shfrytezohet ne rastet kur situatat nuk perseriten. Vendosja racionale per shkak te qasjes se vet analitike eshte e shtrejt dhe e ngadalshme. Prandaj, shfrytezohet ne situata ku shpenzimet e vendosjes se till jane me te vogla nga efekti qe arrihen me marrjen e vendimit permes kesaj menyre. Vendosja racionale zhvillohet neper keto faza: 1.Identifikimi i problemit, 2.Kufizimet ne vendosje, 3.Percaktimi i numrit te alternativave, 4.Vlersimi i alternativave, 5.Marrja e vendimit. Ne vendosjen afariste kufizime te vendosjes racionale mund te jene: informacionet jo te plota, koha e nevojshme per marrjen e vendimeve, kushtet e paqarta ne te cilat vendoset, kufizimet personale te marresit te vendimeve dhe mjetet e pamjaftueshme per arritjen e qellimeve.